Ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο σχετικά με την οντολογία του ανοικτού λογισμικού και όχι μόνο, γραμμένο το 2005 από το φίλο Γιώργο Δαφέρμο, ερευνητή στο TU Delft, και δημοσιευμένο στο opensource.gr.
Open Source. Μεγαλη λεξη. Και ολοενα και πιο προβληματικη. Σημερα, εν ετη 2005, η εννοια του open source φαινεται να χανεται, να σβηνει μεσα στην φαντασμαγορια των εμπορικων καμπανιων τοσων και τοσων εταιριων που εχουν ως στοχο τους μονο το κερδος, το μεριδιο αγορας, και την κατακτηση του μυαλου του καταναλωτη, και να αλλοτριωνεται απο τις αξιοτιμες προσπαθειες μιας ορδης κυριων που θελουν να αξιοποιησουν και να εκμεταλευτουν τον ορο open source, χωρις βεβαια οι δραστηροτητες τους να εχουν την παραμικρη σχεση με την αρχικη εννοιολογικη σημασια του ορου αυτου. Ετσι βλεπουμε τον ορο να χρησιμοποιειται ασταματητα σε κυκλους πολιτικους και εμπορικους, ως μεσο δημιουργιας συγχυσης και παραπληροφορησης της μαζας και ορισμενων ημι-πληροφορημενων τεχνολογιστων. Ξαφνικα, ολοι δηλωνουν οτι ειναι υπερμαχοι του open source και οτι τα προιοντα-υπηρεσιες που πουλανε ειναι κι αυτα βασισμενα στο πνευμα του open source. Πλεον, και συμφωνα με τις προσταγες αυτων των αδηφαγων τσακαλιων που πραγματικα δεν γνωριζουν τον θεο τους, το open source μπορει καλλιστα να χρησιμοποιηθει για να περιγραψει μια αρχιτεκτονικη προσεγγιση, η μια υποτιθεμενα πιο δημοκρατικη σχεση διακυβερνησης μιας χωρας. Περιττο να αναφερθουμε στα απειρα αρθρα και δημοσιευματα που μιλανε για τηλεοραση, ραδιο, και δημοσιογραφια αλα open source. Με την αυξανομενη, και ηθελημενα λανθασμενη χρηση του ορου απο ολους αυτους τους σπεκουλαδορους, ο ορος open source οχι μονον εχει εκλαικευθει, αλλα τεινει να γινει αχρηστος, τιποτα παραπανω απο ενα πιασαρικο (ή κοινοτοπο) slogan που ¨»κολλαει» σε ολες τις συζητησεις ανεξαρτητως περιεχομενου, αλλα ουσιαστικα δεν υποδηλωνει τιποτα περαν μιας υπεκφυγης της συχνα αθλιας πραγματικοτητας.
Φυσικα ο οποιοσδηποτε σκεπτομενος τεχνολογιστης γνωριζει οτι ουτως η αλλως ο ορος απο την γεννηση του, οπως εξαλλου και ο λογος δημιουργιας του το 1997, ειναι αρρηκτα συνδεδεμενος με εμπορικα – καπιταλιστικα κινητρα. Επινοηθηκε απο μερικους κυριους, συμπεριλαmβανομενων των Larry Wall (Perl), Eric S. Raymond (CatB, Jargon File), Bruce Perens (Debian), και Tim O’Reilly (O’Reilly & Associates) ωστε τo free software [ελευθερο λογισμικο] να γινει πιο ελκυστικο (και να φαινεται λιγοτερο ανατρεπτικο η κομμουνιστικο-αναρχικο) στα ματια και κυριως στα πορτοφολια του επιχειρηματικου κοσμου και των εμπορικων οργανισμων που λυμαινονται και κινουν τα νηματα στην βιομηχανια λογισμικου. Συμφωνα με τους κυριους αυτους που ελαβαν μερος στην περιφημη αυτην συναντηση το 1997, λοιπον, το ελευθερο λογισμικο, οπως λεγοταν εως τοτε, ειχε σοβαρα προβληματα μαρκετινγκ, τα οποια θα μπορουσαν να λυθουν ευκολα με μια επιθετικη στρατηγικη μαρκετινγκ και δημοσιων σχεσεων, μερος της οποιας ηταν και o ορος οpen source, που θα τονιζε εκεινα τα προτερηματα τα οποια οι κερδοσκοπικες επιχειρησεις θα εβρισκαν ελκυστικα και συμβατα με τις δικες τους επιδιωξεις (π.χ. αντι να δινουν εμφαση στην ελευθερια που παρεχει το open source στους τελικους χρηστες και στους τεχνολογιστες, αποφασισαν να υπερτονισουν οτι το open source δεν εχει τιποτα ιδιατερα ανατρεπτικο σε σχεση με τον τροπο λειτουργιας της ολης βιομηχανιας λογισμικου, αλλα το αποκεντρωτικο μοντελο δημιουργιας του, εν ολιγοις, οδηγει σε καλυτερες τεχνολογιες, οι οποιες σαφως μπορουν να αξιοποιηθουν εμπορικα απο τον οποιονδηποτε). Απο εκει και περα, η ιστορια ειναι λιγο ως πολυ γωστη σε ολους μας: τo open source (ως όρος) κερδισε σε δημοτικοτητα και (ως χωρος) μεγαλωσε με την εισροη της νεας γενιας α-πολιτικών χακερς, μιας γενιας που εθισμενη οπως ειναι στην υπερτροφικη καταναλωση θεαματικης τεχνολογιας και gadgets αδυνατει να καταλαβει την δυναμικη της τεχνολογιας σε ενα κοσμο που αλλαζει ραγδαια.. Καιρος ειναι αυτοι οι νεοι εκκολαπτομενοι τεχνοκρατες να μελετησουν McLuhan, Mumford, και Rosenberg, μπας και αρχισουν να αναρωτιουνται οι ιδιοι αλλα και να ερωτουν τους άλλους γυρω τους γιατί και πως η τεχνολογια διαμορφωνει την ζωη ολων μας, και ποιες ατζεντες και συμφεροντα κρυβονται πισω απο την ερευνα, αναπτυξη, εμπορευματοποιηση [commodification], και αφομοιωση [diffusion] της τεχνολογιας.
Η πιθανοτητα οτι η παραγωγικη συνεργασια και η εκκινηση της παραγωγης σε κοινωνικα δικτυα δεν χρειαζεται πια την μεσολαβηση του καπιταλιστη για να πραγματοποιηθει – μια προυποθεση του μετα-βιομηχανικου καπιταλισμου στην οποια ορισμενοι θεωρητικοι αναφερονται ως ο Κομμουνισμος του Κεφαλαιου – σειει την γη. Ενα πραγματικο δυνατο παραδειγμα προσφερει το οργανωτικο και αναπτυξιακο (παραγωγικο) μοντελο που χαρακτηριζει μερικα μεγαλα projects ελευθερου λογισμικου ανοικτου κωδικα (ΕΛΛΑΚ), οπως το Linux. Πραγματι πολλοι κοιταζουν σε αυτα τα δικτυα συλλογικης αναπτυξης ΕΛΛΑΚ για να βρουν μια πρακτικη επιδειξη-εξηγηση του πως η καινουργια, χειραφετημενη κοινωνια θα οργανωθει. Εδω υπαρχουν ωστοσο μερικα προβληματα και φαινομενα που πρεπει να υπογραμμισθουν. Αρχικα η απουσια ανταλλακτικης αξιας: το ελευθερο λογισμικο, ως τεχνολογικο προιον, μοιραζεται δωρεαν, κι αυτο ειναι εν μερει γιατι το ελευθερο λογισμικο ειναι ριζοσπαστικο. Ωστοσο, αυτο το γεγονος μπορει να οδηγησει σε εσφαλμενα συμπερασματα διοτι το λογισμικο ειναι ως επι το πλειστον μια βιομηχανια βασισμενη στις υπηρεσιες (π.χ. συμβουλευτικες υπηρεσιες, υποστηριξη, καθημερινη διαχειριση, κτλ.), κι οποτε η πωληση υπηρεσιων πανω σε πλατφορμες προιοντα ΕΛΛΑΚ μπορει καλλιστα να αποφερει κερδος – εξαλλου επιχειρηματικοι χαμαιλεοντες οπως η ΙΒΜ κανουν αυτο ακριβως. Παραδοξως, η απουσια αξιας ανταλλαγης (exchange value) δεν αποκλειει την παρουσια αξιας – αγορας (market value). Επιπροσθετως, η παραγωγη ελευθερου λογισμικου δεν πραγματοποιειται καθολικα, δηλαδη στο συνολο της, στο εξωτερικο συστηματων οικονομικης κινητροποιησης: γεγονος ειναι οτι η παραγωγη ΕΛΛΑΚ συχνα ειναι αμεσα ανταποκρινομενη σε δυναμεις της αγορας. Απο την αλλη μερια, ειναι συχνο να υποτιμαται το αντικτυπο ενος τετοιου παραδειγματος υλικης – αυλης παραγωγης στην συνειδηση και την υποκειμενικοτητα. Οι ανθρωποι, χακευοντας το Linux kernel η συντασσοντας το Wikipedia, συνειδητα η μη, μαθαινουν σε τι συνισταται η δημιουργικη, συλλογικη δουλεια. Η σφαιρα τετοιων δικτυων συνεργατικης (cooperative) παραγωγης oριζεται απο την Αρχη της Απολαυσης: οι ανθρωποι ξανα-ανακαλυπτουν οτι προιοντα ασυγκριτης κοινωνικης και τεχνικης ευφυιας μπορουν να ειναι το αποτελεσμα μιας παραγωγικης διαδικασιας θεμελιωμενης πανω σε εθελοντικες συμβολες, ξανα-ανακαλυπτουν την χαρα και την προσωπικη ολοκληρωση που συνοδευει την δημιουργικη εργασια. Σε αυτο το πλανο, σπερματα ριζοσπαστικοτητας επενδυουν την συλλογικη υποκειμενικοτητα καθως οι ανθρωποι ξαφνικα συνειδητοποιουν την αντιστροφη της προοπτικης που βρισκεται στις σκιες. Eνα μοντελο παραγωγης στο οποιο οι εργατες χρησιμοποιουν τα εργαλεια που αυτοι εχουν φτιαξει για να δημιουργησουν καταστασεις που αυτοι επιθυμουν παντα ξεπερνανει σε αποτελεσματικοτητα και ξεσκεπαζει την αθλιοτητα της παραγωγης που πραγματοποιειται μονο για το κερδος. Μια ευθυς συγκρουση, που απλωνεται απο το πεδιο των ιδεων εως και το θεσμικο πυρηνα της καπιταλιστικης κοινωνιας, ειναι σε εξελιξη. Στην μια μερια στεκει το θηριο της ζωντανης εργασιας, οργανωμενο ανεξαρτητως της καπιταλιστικης προσταγης, και το φαντασιακο του νομου περι πνευματικης ιδιοκτησιας απο την αλλη. Ενω το θηριο της ζωντανης εργασιας ζηταει την επαναποκτηση της ελευθεριας του μεσω της κατεδαφισης ενος κοσμου σχηματοποιημενου απο την καταναγκαστικη εργασια, το αντικειμενο του νομου περι πνευματικης ιδιοκτησιας ειναι η ρυθμιση της αυλης εργασιας (και οχι η δημιουργια τεχνητης ελλειψης οπως ισχυριζονται τοσοι κριτικοι της πνευματικης ιδιοκτησιας). Tο φαντασιακο του νομου περι πνευματικης ιδιοκτησιας ειναι πρωτα απο ολα σχεδιασμενο για να ελεγχει ανθρωπους μεσω ελεγχου της παραγωγικης διαδικαδιας, ασχετως αν αυτη λαμβανει μερος μεσα στο εργοστασιο η εξω απο αυτο. Χαρακτηριστικα, η ΙΒΜ εχει «πατεντα-ρει« την προσληψη δημιουργων ΕΛΛΑΚ, το οποιο σημαινει οτι σε εναν τρελο κοσμο ο οποιοσδηποτε που εχει ποτε γραψει μια γραμμη κωδικα HTML θα πρεπει να παρει την αδεια της ΙΒΜ για να μπορει να δουλεψει νομιμα σε οποιαδηποτε επιχειρηση πλην της ΙΒΜ. Σε αυτο το σημειο αναδυεται μια αντιφαση που το ΕΛΛΑΚ δεν μπορει να αποφυγει, τουλαχιστον προς το παρον. Δεδομενου οτι ο καιρος εχει ερθει για την συστηματικη εκμεταλλευση της αυλης εργασιας, και δρακοντια καθεστωτα πνευματικης ιδιοκτησιας ενορχηστρωνουν την παραγωγικη διαδικασια αποκλειστικα και μονο για το συμφερον ιδιοκτητων μαζικης πνευματικης ιδιοκτησιας, η ιδεα οτι ριζοσπαστικη υποκειμενικοτητα παραγεται σε δικτυα συνεργατικης αναπτυξης ΕΛΛΑΚ υποσερχεται σε ασημαντοτητα. Να το θεσουμε διαφορετικα: ο παγκοσμιος μηχανισμος του νομου περι πνευματικης ιδιοκτησιας εχει και την εξουσια να επιχειρηματοποιησει το ελευθερο λογισμικο για το συμφερον του κυριου του – το πολιτιστικο-βιομηχανικο συμπλεγμα – και κυριως να το καταστησει παρανομο στην περιπτωση που μια τετοια εξελιξη των πραγματων κριθει αναγκαια. Στην τελευταια περιπτωση, οπου οι δημιουργοι ΕΛΛΑΚ περιθωριοποιουνται, και δικτυα συλλογικης αναπτυξης ΕΛΛΑΚ οδηγουνται μετα της βιας στον υπολογιστικο υποκοσμο, υπαρχει περιπτωση οτι ο ανατρεπτικος χαρακτηρας του ΕΛΛΑΚ θα ξαναβγει σην επιφανεια, αλλα κανεις δεν μπορει να πει με σιγουρια αν ο ανατρεπτικος του κινητηρας ειναι επαρκης για να αντιμετωπισει εναν κοσμο γαλβανισμενο στα υποτιθεμενα πλεονεκτηματα ενος δρακοντιου καθεστωτους πνευματικης ιδιοκτησιας.