Πρόκειται για την μετάφραση ενός αποσπάσματος του βιβλίου του Michel Bauwens «P2P and Human evolution: Peer to Peer as the premise of anew mode of civilization«. Παρατίθεται σαν εισαγωγικό κείμενο για μια σειρά από posts που θα πραγματευθούν την εργασία και την οργάνωσή της στην καπιταλιστική και μετακαπιταλιστική κοινωνία
————————————————————————-
Στην παράγραφο 3.2 θα επιχειρήσουμε να δείξουμε την αντιφατική σχέση ανάμεσα στον καπιταλισμό και τις ομότιμες (p2p) διαδικασίες. Έχει ανάγκη τις ομότιμες σχέσεις για να ευδοκιμήσει αλλά ταυτόχρονα απειλείται απ’ αυτές. Μια παρόμοια αντίφαση λαμβάνει χώρα και στην σφαίρα της εργασίας. Αναφέραμε προηγουμένως με ποιο τρόπο στο βιομηχανικό «Φορντικό» μοντέλο, ο εργάτης θεωρούνταν επέκταση της μηχανής. Ένας άλλος τρόπος για να περιγράψουμε το ίδιο πράγμα είναι, ότι η νοημοσύνη βρισκόταν στην διαδικασία, αλλά ο ίδιος ο εργαζόμενος ήταν ανειδίκευτος, απαιτούνταν απ’ αυτόν να αποτελεί ένα «χαζό σώμα», που ακολουθεί οδηγίες. Ο εργαζόμενος έπρεπε να πουλάει την την εργασία του προκειμένου να επιβιώσει, και το νόημα μπορούσε να να βρεθεί στην καθαυτή δραστηριότητα της εργασίας, σαν ένα μέσο για την επιβίωση της οικογένειας, σαν ένα τρόπο κοινωνικής ενσωμάτωσης, σαν ένα τρόπο απόκτησης ταυτότητας μέσω του κοινωνικού ρόλου του καθενός. Αλλά η εξεύρεση νοήματος στο περιεχόμενο της εργασίας καθεαυτής αποτελούσε την εξαίρεση. Στον μετα-Φορντισμό σημειώνονται σημαντικές αλλαγές και αντιστροφές. Σήμερα ο εργαζόμενος θεωρείται δεδομένο ότι πρέπει να επικοινωνεί και να συνεργάζεται, να έχει την δυνατότητα να επιλύει προβλήματα. Απαιτείται όχι μόνο να χρησιμοποιεί τη νοημοσύνη του, αλλά και να αφιερώνει το σύνολο της υποκειμενικότητάς του. Οπωσδήποτε κάτι τέτοιο αυξάνει την πιθανότητα να βρεθεί νόημα και εκπλήρωση μέσω της εργασίας, αλλά κάτι τέτοιο θα υποδείκνυε μια πολύ ρόδινη εικόνα. Στο εσωτερικό της εταιρείας το κάλεσμα για εκπλήρωση συχνά αντιφάσκει με με την κενότητα των στόχων της ίδιας της εταιρείας, ειδικά όταν η αποδοτικότητα, ο βραχυπρόθεσμος σχεδιασμός και η μοναδική προσήλωση στην κερδοφορία, καταλαμβάνουν τις κεντρικές προτεραιότητες. Οι ομότιμες διαδικασίες που χαρακτηρίζουν τις ομάδες εργασίας βρίσκονται σε ένταση με τις ιεραρχικές, φεουδαρχικού τύπου φύσης του μάνατζμεντ που βασίζεται σε μοντέλα αντικειμενικών στόχων. Το μοντέλο αυτό που βασίζεται στην «σπάνη πληροφορίας» γίνεται ολοένα και πιο αντιπαραγωγικό ακόμα και για τους όρους του ίδιου του κεφαλαίου. Η ψυχολογική πίεση και τα επίπεδα άγχους είναι πολύ υψηλά, καθώς ο εργαζόμενος έχει τώρα την πλήρη ευθύνη και εξαιρετικά υψηλούς στόχους. Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι αντί να εκμεταλλεύεται το σώμα του εργαζόμενου, όπως συνέβαινε στον βιομηχανικό καπιταλισμό, τώρα εκμεταλλεύεται την ψυχή του και τα νοσήματα που συνδέονται με το άγχος έχουν αντικαταστήσει τα βιομηχανικά ατυχήματα. Αλλά δεν τελειώνει εκεί: το μοντέλο της παραγωγικότητας και ο τρόπος σκέψης της αποτελεσματικότητας έχει φύγει από το εργοστάσιο για να διαχυθεί στην κοινωνία. Δεν είναι ασυνήθιστο κάποιος να διαχειρίζεται το νοικοκυριό του και την οικογένειά του σύμφωνα με το ίδιο μοντέλο. Οι ανθρώπινες σχέσεις και οι δημιουργικές δραστηριότητες έχουν εμπορευματοποιηθεί. Καθώς η πίεση στο εσωτερικό της επιχείρησης εντείνεται με το νεοφιλελεύθερο μοντέλο του υπέρ ανταγωνισμού, η μάθηση και άλλες απαραίτητες δραστηριότητες προκειμένου να παραμείνει κανείς δημιουργικός και αποτελεσματικός στην δουλειά έχουν εξαχθεί στον προσωπικό χρόνο. Έτσι, παραδόξως, η Προτεσταντική ηθική της εργασίας έχει επιταθεί ή όπως ο Pekka Himanen θα ανέφερε στην Ηθική των Χάκερ, υπάρχει μια εξελισσόμενη «Παρασκευοποίηση της Κυριακής». Με άλλα λόγια, οι αξίες και πρακτικές της παραγωγικής σφαίρας, της σφαίρας της εργάσιμης εβδομάδας συμπεριλαμβανομένης της Παρασκευής, οριζόμενες από την αποδοτικότητα, έχουν κυριαρχήσει στην ιδιωτική σφαίρα, τη σφαίρα του τέλους της εβδομάδας, την Κυριακή, που υποτίθεται ότι βρίσκεται έξω απ’ αυτή τη λογική.
Ταυτόχρονα, νέες υποκειμενικότητες και δια υποκειμενικότητες (τις οποίες θα συζητήσουμε αργότερα), δημιουργούν ένα αντίθετο κίνημα με τη μορφή μιας νέας εργασιακής ηθικής: της ηθικής των χάκερ. Καθώς η μαζική νοημοσύνη αυξάνει μέσω της τυπικής ή άτυπης εκπαίδευσης, και εξαιτίας των ίδιων των απαιτήσεων των νέων μορφών της άυλης εργασίας, το νόημα δεν αναζητείται στη σφαίρα της μισθωτής εργασίας, αλλά στη ζωή γενικά, και όχι αποκλειστικά μέσα από την διασκέδαση, αλλά μέσα από τη δημιουργική έκφραση, μέσα από την εργασία που όμως βρίσκεται έξω από την νομισματική σφαίρα. Περιστασιακά, και ειδικά στην περίπτωση του boom της νέας οικονομίας, οι επιχειρήσεις προσπαθούν να υιοθετήσουν τέτοιες μεθόδους, το αποκαλούμενο «Μποέμ» μοντέλο. Αυτό εξηγεί σε ένα μεγάλο βαθμό την ανάδυση της μεθόδου παραγωγής του Ανοικτού Κώδικα. Στα διάκενα του συστήματος, ανάμεσα σε δουλειές, ή στη δουλειά όταν υπάρχει κενός χρόνος, στους ακαδημαϊκούς κύκλους, ή με την υποστήριξη της κοινωνικής πρόνοιας, δημιουργείται νέα αξία χρήσης. Ακόμα, περισσότερο πρόσφατα, ανταγωνιστικές εταιρείες πληροφορικής που κατανοούν την αποδοτικότητα του μοντέλου το βλέπουν σαν έναν τρόπο να σπάσουν το μονοπώλιο του λογισμικού της Microsoft. Αλλά πραγματοποιείται κάτω από μια τελείως διαφορετική ηθική της εργασίας, που αντιτίθεται στην προέκταση της προτεσταντικής εργασιακής ηθικής. Καθώς οι πρωτοπόροι της προέρχονται από την κοινότητα των «παθιασμένων προγραμματιστών», των λεγόμενων χάκερ, ονομάζεται «ηθική των χάκερ». Ο Himanen εξηγεί μερικά από τα χαρακτηριστικά της:
«Ο χρόνος δεν διαχωρίζεται με σαφήνεια μεταξύ εργασίας και μη- εργασίας. Περίοδοι εντατικής δουλειάς ακολουθούνται από παρατεταμένες περιόδους αργίας, απαραίτητες για πνευματική και δημιουργική ανανέωση. Υπάρχει μια λογική ανάπτυξης στην εργασία, οι εργαζόμενοι αναζητούν έργα για τα οποία αισθάνονται ενεργοποιημένοι και που διευρύνουν την μάθηση και την εμπειρία τους στην επιθυμητή κατεύθυνση. Η συμμετοχή είναι εθελοντική. Η μάθηση είναι άτυπη και συνεχής. Οι αξίες της ευχαρίστησης και του παιχνιδιού είναι ζωτικές. Το έργο πρέπει να έχει κοινωνική αξία και να είναι χρήσιμο σε μια ευρύτερη κοινότητα. Υπάρχει τέλεια διαφάνεια – όχι μυστικά. Υπάρχει μια ηθική που αναγνωρίζει την δραστηριότητα και την φροντίδα. Η δημιουργικότητα, το συνεχές ξεπέρασμα του εαυτού στην επίλυση προβλημάτων και στην δημιουργία νέας αξίας χρήσης είναι ύψιστα.»
Στα έργα ανοικτού κώδικα, τα χαρακτηριστικά αυτά παρουσιάζονται σε πλήρη έκπτυξη. Σε ένα περιβάλλον που λειτουργεί με σκοπό το κέρδος μπορεί να εμφανίζονται μερικώς αλλά έρχονται σε αντίθεση με την διαφορετική λογική της επιχείρησης που λειτουργεί με σκοπό το κέρδος.